اسپوفینگ (Spoofing) یا «جعل و دست‌کاری قیمت‌ها» عمل مخربی است که در آن معامله‌گری متقلب با ایجاد سفارش‌های خرید‌و‌فروش کاذب، سعی می‌کند دیگر معامله‌گران را به خرید یا فروش دارایی ترغیب کند. اسپوفینگ معمولا با توسل به الگوریتم‌های کامپیوتری خودکار و ربات‌های معامله‌گر با هدف اختلال در عملکرد بازار و کشف قیمت‌ها ایجاد می‌شود تا سازوکار عرضه و تقاضا در بازار مالی با احساسات کاذب و غیرواقعی آمیخته شود.
گفتنی است که انجام اسپوفینگ و دست‌کاری بازار در بسیاری از کشورها از‌جمله بریتانیا و ایالات متحده جرم‌انگاری شده است و معامله‌گران متخلفی که دست به این عمل می‌زنند، با جرایم سنگین قضایی روبه‌رو می‌شوند.
در این مقاله از بلاگ تترلند، می‌خواهیم روش کلاهبرداری اسپوفینگ را واکاوی کنیم و از تاثیرهای احتمالی آن بر بازارهای مالی سخن بگوییم.
واکاوی مفهوم اسپوفینگ
کمتر کسی است که می‌تواند ادعا کند حرف‌و‌حدیثی از دخالت بازیگران بزرگ موسوم به نهنگ‌ها در بازارهای مالی به گوشش نخورده است. دراینمیان، برخی مدعی‌اند که این حرف‌ها سندیت چندانی ندارد و می‌توان نادرستی آن‌ها را اثبات کرد. اما دست‌کاری قیمت‌ها رخداد دیرینه‌ای است که همیشه ردپای آن در بازارهای مختلف آشکار بوده است.
به‌طور‌ویژه، روش‌هایی وجود دارند که با اتکا به منابع مالی هنگفت می‌توان دست‌کم در مدت‌زمانی کوتاه، قیمت دارایی‌ها را در بازار دست‌کاری کرد. اسپوفینگ یکی از این روش‌هاست. در اسپوفینگ یا دست‌کاری متقلبانه، چندین و چند سفارش خرید یا فروش کاذب در بازار ایجاد می‌شود تا معامله‌گران قربانی را به دادوستد دارایی خود در آستانه قیمتی خاصی ترغیب کند.
معامله‌گرانی که دست به عمل اسپوفینگ می‌زنند، معمولا از ربات‌ها و الگوریتم‌های خودکار برای دستیابی به اهداف شوم خود استفاده می‌کنند. این ربات‌ها نخست تعداد زیادی سفارش خرید یا فروش جعلی ثبت و پس از تاثیرگذاری بر بازار و ایجاد احساس کاذب در معامله‌گران، در آخرین لحظه این سفارش‌ها را لغو می‌کنند.
هدف اصلی نهفته در ورای اسپوفینگ، ایجاد احساس و جو روانی کاذب میان خریداران و فروشندگان بازار است. برای مثال، کلاه‌برداران می‌توانند تعداد بسیار زیادی سفارش خرید جعلی ثبت کنند تا کفه تقاضا به‌طور‌مصنوعی در بازار سنگین‌تر شود. در‌ادامه، شماری از معامله‌گران ازهمه‌جا‌‌بی‌خبر فریب تقاضای کاذب را می‌خورند و سفارش فروش ثبت می‌کنند. بااین‌حال، کلاه‌برداران در آخرین لحظه و پیش از نهایی‌شدن معاملات، سفارش‌های خود را لغو می‌کنند و باعث افت قیمت‌ها می‌شوند.
بازارها چگونه به اسپوفینگ واکنش نشان می‌دهند؟
بازارها معمولا در‌برابر دست‌کاری‌های قیمتی و اسپوفینگ بی‌دفاع هستند. زیرا تشخیص سفارش‌های کاذب از انواع واقعی آن بسیار دشوار و حتی ناممکن است. به‌ویژه آنکه بسیاری از سفارش‌های کاذب در مجاورت نواحی مهم حمایت و مقاومت ایجاد می‌شوند و تاثیر انکارناپذیری می‌توانند بر قیمت‌ها بگذارند.
برای درک بهتر روش کلاهبرداری اسپوفینگ، به این مثال توجه کنید. فرض کنید بیت کوین آستانه مقاومت مهمی در قیمت ۱۰,۵۰۰ دلار است. در آموزه‌های تحلیل تکنیکال، خوانده‌ایم که سطح مقاومت جایی است که سقف قیمت در آن‌جا شکل گرفته است و نمی‌توان به‌سادگی از سد آن عبور کند.
بدیهی است که در حوالی محدوده مقاومت، بسیاری از معامله‌گران سفارش‌های فروش خود را ثبت می‌کنند تا بتوانند در بالاترین قیمت دارایی‌شان را بفروشند. اگر شاخص قیمت نتواند از آستانه مقاومت عبور کند، احتمال وقوع افت شدیدی وجود دارد. اگر‌هم شاخص قیمت از محدوده مقاومت با قدرت عبور کند، احتمال می‌رود روندی صعودی آغاز شود.
حال اگر آستانه مقاومتی ۱۰,۵۰۰ دلار پرقدرت عمل کند، فرد کلاه‌بردار سفارش‌های کاذب خود را اندکی بالاتر از این محدوده قرار می‌دهد. در این هنگام، خریدارانی که به تابلو معاملات چشم دوخته‌اند، از حجم زیاد سفارش‌های فروش در بالای محدوده مقاومت برانگیخته می‌شوند و احتمال دارد برای جا‌نماندن از قافله صعودی احتمالی، دست به خرید انبوه بزنند. به‌همین‌سادگی، فرد کلاه‌بردار می‌تواند با ایجاد احساس کاذب در فعالان بازار، قیمت‌ها را دست‌کاری کند.
دراینمیان، نکته مهمی وجود دارد که نباید از آن غافل شد: اسپوفینگ می‌تواند تمامی بازارهایی را تحت‌تاثیر قرار دهد که بر‌اساس یک ابزار مالی یا دارایی پایه شکل گرفته‌اند. برای نمونه، سفارش‌های کاذب انبوه در بازار قراردادهای آتی یک دارایی می‌توانند بازار نقدی همان دارایی را دستخوش تغییر کنند.
چه زمانی تاثیر اسپوفینگ بر بازار کمتر می‌شود؟
وقتی احتمال وقوع نوسان‌های غیرمنتظره در بازار بیشتر است، انجام روش اسپوفینگ می‌تواند برای کلاه‌بردار بسیار مخاطره‌آمیز باشد. برای مثال، فرض کنید فردی کلاه‌بردار با عمل اسپوفینگ می‌خواهد یک دارایی را در محدوده مقاومت فرضی بفروشد. اگر در همین حین حرکت صعودی قدرتمندی در بازار ایجاد شود و با حاکم‌شدن جو ترس جاماندن بر معامله‌گران، تعداد زیادی سفارش خرید ثبت شود، سفارش‌های کاذب فرد کلاه‌بردار به‌سرعت تکمیل می‌شود و او به هدفش نمی‌رسد.
علاوه‌براین، وقتی روندها در بازاری بیش‌از‌همه بر‌پایه بازار معاملات نقدی شکل می‌گیرد، انجام اسپوفینگ چندان عاقلانه نیست. به‌عنوان مثال، اگر با سردمداری بازار نقدی روندی صعودی آغاز شود و معامله‌گران مشتاقانه دست به خرید بزنند، دست‌کاری قیمت‌ها و اسپوفینگ اثر چندانی بر بازار نخواهد گذاشت.
آیا اسپوفینگ غیرقانونی است؟
اسپوفینگ و دست‌کاری متقلبانه قیمت‌ها در ایالات متحده آمریکا جرم‌انگاری شده است. در این کشور، کمیسیون معاملات آتی کالا موسوم به CFTC عهده‌دار مسئولیت نظارت بر فعل‌‌وانفعالات بازار و شناسایی دست‌کاری‌های احتمالی است. در ایالات متحده آمریکا، اسپوفینگ به‌طور‌مشخص ذیل بند ۷۴۷ قانونی موسوم به «Dodd-Frank» جرم قلمداد شده است. در این بند آمده است:
«هر معامله‌گر حقیقی یا حقوقی که عامدانه تعداد زیادی سفارش مشکوک در محدوده‌های قیمتی حساس ثبت و چندی بعد، سفارش‌هایش را لغو کند، مرتکب فعل مجرمانه اسپوفینگ شده است.»
به‌رغم صراحت قانون‌گذار، تشخیص جعلی یا واقعی بودن عمل لغو سفارش‌ها در برخی از بازارها کار آسانی نیست. مگر اینکه به‌طور‌مرتب تکرار شود. ازاین‌رو، نهادهای ناظر پیش از هرگونه اعمال جریمه بر فرد خاطی، تلاش می‌کنند قصد و انگیزه وی از دست‌کاری بازار را دریابند تا بتوانند سند محکمی برای محکومیت وی در‌اختیار داشته باشند.
در دیگر قلمروهای قضایی از‌جمله بریتانیا نیز اسپوفینگ جرم‌انگاری شده است. مرجع راهبرد امور مالی بریتانیا موسوم به FCA عالی‌ترین نهاد ناظر بازارهای مالی در این کشور است که مرتکبان عمل اسپوفینگ را مجرم دانسته است.
جمع‌بندی
اسپوفینگ و دست‌کاری قیمتی در بازار، علاوه‌بر غیرقانونی‌بودن تاثیرهای مخربی بر بازار می‌گذارد. زیرا دست‌کاری سازوکار عرضه و تقاضا را به‌عنوان یگانه راهکار کشف قیمت‌ها در بازار مختل می‌کند. همچنین، این عمل متقلبانه سودهای حاصل از خرید‌و‌فروش را به‌‌جای رساندن به‌دست فعالان پرتلاش بازار، به جیب کلاه‌برداران سرازیر می‌کند.
بازار ارزهای دیجیتال به‌دلیل نوپایی و ابعاد کوچک‌تر درمقایسه‌با با دیگر بازارها به جولانگاه کلاه‌برداران اسپوفینگ تبدیل شده است. انتظار می‌رود که با بلوغ این بازار و افزایش حجم و عمق معاملات آن، انجام روش‌های متقلبانه‌ای همچون اسپوفینگ تاحدممکن دشوار شود.
